ანზორ კავაზაშვილს ახალი თაობა არ იცნობს. ძველებსაც კი მიავიწყდათ. ალბათ იმიტომ, რომ დიდი ხანია საზღვარგარეთ (რუსეთში) ცხოვრობს. არადა, იყო დრო მსოფლიოს ერთ-ერთი საუკეთესო მეკარე გახლდათ.
ბათუმში დაბადებულ-გაზრდილი კაცია. ბათუმის „დინამოს“ სპორტულ სკოლაში დადიოდა. მერე იყო დედაქალაქური ФШМ (ფე-შე-ემ) და 17 წლისა უკვე თბილისის „დინამოში“ მიიწვიეს. ძირითადშიც კი ათამაშეს, მაგრამ ეტყობა ახალგაზრდა ორგანიზმმა ვერ გაუძლო დატვირთვებს და წელის ტკივილის მიზეზით საავადმყოფოში აღმოჩნდა. ორი თვის შემდეგ გუნდში მიბრუნებულს კარში უკვე სერგო კოტრიკაძე დახვდა. ემოციური ადამიანია და რახან ადგილს ვერ იბრუნებდა, სხვაგან წასვლა გადაწყვიტა. ყველაფერს ისიც დაერთო, რომ სეზონის დამთავრების შემდეგ „დინამო“ ბელგიაში გაემგზავრა. კავაზაშვილი რატომღაც თბილისში დატოვეს და ისიც ბავშვურად გაბრაზდა. გაბრაზდა და ლენინგრადის (ახლანდელი სანკტ პეტერბურგი) „ზენიტში“ აღმოჩნდა, თუმცა იქ დიდ ხანს არ გაჩერებულა. მისი თამაში მოსკოვშიც შეამჩნიეს და სლავა მეტრეველი მიუგზავნეს, რომელმაც ის „ტორპედოში“ წაიყვანა კიდეც.
1964 წლის ლეგენდარულ ტაშკენტის „ოქროს მატჩში“ თბილისის „დინამოს“ წინააღმდეგ განგებ არ ითამაშა, ქართველი ვარ და მიკერძოება არ დამწამონო. არადა, ძირითადი მეკარე იყო. ძველი დავთრები გადავამოწმე და იმ სეზონში ანზორს 29 მატჩი ჰქონდა ნათამაშები, „ტორპედოს“ მეორე მეკარე შაპოვალენკოს კი მხოლოდ – 7.
აქ გვინდა დავაზუსტოთ. ცხადია, პროფესიონალიზმი მოითხოვს, თუ დაგავალებენ, ყველა შეხვედრაში უნდა ითამაშო, შენიანების წინააღმდეგ იქნება თუ სხვისი. დღეს ეს ჩვეულებრივი ამბავია. მაგრამ არ დაგვავიწყდეს, მაშინ საბჭოთა კავშირი და 60-იანი წლები იყო…
აი, რას იხსენებს თავად ანზორ კავაზაშვილი: „ტაშკენტში რომ ჩავედით, მწვრთნელმა მითხრა, ძირითადში ითამაშებო. წარმოიდგინეთ რა ხდებოდა, მილიციელებით გარშემორტყმულ საწვრთნელ ბაზაზე. ყოველ წუთს მეძახდნენ – მამაშენი, შენი ძმა, შენი და ჩამოვიდნენ, ნახვა უნდათო…
მერე ვიღაც უცნობი ხალხი მოვიდა, ბევრ ფულს, მანქანებს, ბინებს, სახლებს მთავაზობდნენ, ოღონდ ერთი ბურთი გამეშვა. ანზორჩიკ – მეუბნებოდნენ, ხომ იცი ეს ერთადერთი შანსია, როცა „დინამო“ შეიძლება ჩემპიონი გახდეს და ოქროს მედლები მოიპოვოს. თბილისში ხომ უნდა ჩამოხვიდე, ქართველი არ ხარო?
მოკლედ, ძალიან შემაწუხეს. გუნდის ხელმძღვანელობას ვთხოვე, გადამარჩინეთ მეთქი. შედეგად, კარში შაპოვალენკო ჩააყენეს“. ის მატჩი კი თბილისის „დინამომ“ 4:1 მოიგო და პირველად მოიპოვა საბჭოეთის ჩემპიონობა.
კავაზაშვილი ორჯერ გახდა საბჭოთა კავშირის ჩემპიონი, ორჯერაც იმ უდიდესი ქვეყნის საუკეთესო მეკარედ დაასახელეს. ერთი რეკორდიც ეკუთვნის – 163 „მშრალი“ მატჩი. ნაკრებში ხუთი წლის განმავლობაში ირჯებოდა.
ერთი ხანი ქუთაისის „ტორპედოშიც“ მუშაობდა. მერე განისა და გვინეის ნაკრებებსაც წვრთნიდა. კარგა ხანს რუსეთის საფეხბურთო სტრუქტურებში ტრიალებდა და მისი ხმამაღალი განცხადებებიც არაერთხელ გვახსოვს კორუფციისა და სხვა უმსგავსობების წინააღმდეგ. ექვსი წლის წინათ ინფარქტი გადაიტანა. ბოლო დროს მახაჭყალის „ანჟის“ სპორტული დირექტორია.
ახალახან ვრცელი ინტერვიუ მისცა რუსულ „ფუტბოლს“. ძველი ამბებიც გაიხსენა და მთავარი სანაკრებო მატჩიც არ გამორჩენია. 1970 წლის მსოფლიო ჩემპიონატის მეოთხედფინალი ურუგვაის წინააღმდეგ, როცა საბჭოელებმა სულელურად წააგეს.
ეს მისი ბოლო მატჩი გახლდათ ნაკრებში.
ჩვენ კი გადავწვყიტეთ ამ ინტერვიუდან მცირე ამონარიდები შეგვეთავაზოთ.
1966 წლის მსოფლიო ჩემპიონატი. პორტუგალიასთან მესამე ადგილისთვის მატჩის შესახებ, რომელიც ეუსებიოს გუნდმა 2:1 მოიგო
– რა მოხდა?
– ვიცოდი, რომ უნდა მეთამაშა. პარტნიორებთანაც ყველაფერი შეთანხმებული მქონდა. როცა მარჯვენა ხელს ავწევდი ისინი მარჯვნივ გადაიწევდნენ. მარცხენას ავწევდი და ეს ნიშნავდა მარცხნივ ვიღაც იყო „ასაყვანი“. გადამწყვეტი ტორესის მომენტი გამოდგა. პორტუგალიელთა შემტევი ორ მეტრამდე სიმაღლის იყო და მურთაზ ხურცილავამ მითხრა: ასეთ აყლაყუდას როგორ უნდა ვეთამაშოო. მე კი გამოსავალი მოვიფიქრე და მურთაზს ვუთხარი: როცა ჩააწოდებენ, ტორესს არ მიეკარო, კარიდან გამოვალ, ვიეშმაკებ და შევაშინებ – მეთქი.
– რა გქონდათ ჩაფიქრებული?
– მურთაზს ავუხსენი: როცა მომენტი ჩავარდებოდა, ბურთს ხელს ავაცილებდი და ვითომ შემთხვევით, ტორესს მუშტს ვუთავაზებდი სახეში. ერთხელ რომ მწარედ მიიღებდა, მეორედ კართან ახლოს მოსვლას მოერიდებოდა. მაგრამ კარში იაშინი დააყენეს. მასთან კი მოლაპარაკება ვერ მოვასწარით. შედეგად ერთ-ერთი ჩაწოდებისას ხურცილავა ბურთს ვერ მისწვდა და იძულებული იყო ხელით ეთამაშა. პენალტი ეუსებიომ გაიტანა. მერე იაშინს ბევრს აკრიტიკებდნენ, თუმცა ის არაფერ შუაში იყო.
– როგორ განაწილდა მაშინ ბრინჯაოს მედლები?
– მედლების განაწილების წესი მართლაც აბსურდული გახლდათ. მხოლოდ მათ მისცეს, ვინც პორტუგალიასთან მატჩში ფინალური სასტვენისას მინდორზე იყო. სხვებს, მანამდე ყველა მატჩი რომ ეთამაშათ, არ აძლევდნენ. სად არის სამართლიანობა? ნახევარი საუკუნე გავიდა, ვის აღარ მივმართეთ ფიფასაც, უეფასაც, მუტკოსაც (რუსეთის საფეხბურთო კავშირის აწ უკვე ყოფილი პრეზიდენტი), მაგრამ ამაოდ. ამიტომ არ მაქვს იმ ჩემპიონატის ბრინჯაოს მედალი.
– ოთხი წლის შემდეგ მექსიკის მსოფლიო ჩემპიონატის მეოთხედფინალში ურუგვაისთან დასანანად დამარცხდით.
– მართლაც. შუა დღისას მოგვიწია თამაში. სიმართლე უნდა ითქვას, პირველ ტაიმში ურუგვაელები უკეთ გამოიყურებოდნენ. ბევრი ენერგია დავხარჯეთ. მერე თამაში გათანაბრდა, დამატებითი დრო და ის საბედისწერო მომენტი…
– ხშირად იხსენებთ ხოლმე იმ მომენტს?
– დღემდე მიტრიალებს თავში. ლამის 50 წელიწადი გავიდა და ის სურათი ახლაც თვალწინ მიდგას: 118 წუთია – აფონინი ურუგვაელს მეურვეობს, მას ორ მეტრზე მეტით უვარდება ბურთი ხაზს იქით. ჩვენები ხელებს მაღლა სწევენ – გადასულიაო, მე ძელიდან ორ ნაბიჯს ვდგამ, რათა ბურთი თამაშში სწრაფად შევიყვანო, მაგრამ ესპარაგომ… ვითომც აქ არაფერიო, ბურთი ისევ უკან გამოაგორა და ჩვენს საჯარიმოში ჩაჰკიდა. მსაჯს შევხედე, ის გვანიშნებს ითამაშეთო. ისევ კარისკენ მივრბივარ, მაგრამ ვეღარ ვასწრებ. ეს ორი წამი საბედისწერო გამოდგა. კუბილამ ცარიელ კარში თავით გაიტანა. ცხოვრებაში ორჯერ ვიტირე. პირველად 1963 წელს, როცა მამა როსტოვში ჩამოვიდა ჩემი თამაშის საყურებლად და სამი გოლი გავუშვი. მეორედ ურუგვაისთან მატჩის შემდეგ. არა, კი არ ვტიროდი, მოვთქვამდი. იმიტომ, რომ იმ მომენტში ყველაფერი დავკარგე…
– ყველაფერი?
– დიახ. დარწმუნებული ვარ, მაშინ ფინალში გასვლა და ჩემპიონობისთვის ბრძოლა შეგვეძლო. მე კი ტურნირის საუკეთესო მეკარის პრიზი უნდა მიმეღო. ურუგვაისთან თამაშამდე „ფრანს პრესის“ ჟურნალისტი მეწვია და მითხრა: გამოკითხვაში ლიდერობო. წინასწარ სურათიც გადამიღეს, როგორც მომავალ ლაურეატს.
– გასახდელში რაზე ლაპარაკობდით?
– არაფერზე. იაშინი გადამეხვია და მითხრა: ანზორ, ღვთის გულისთვის, ძალიან გთხოვ, ნუ ნერვიულობო. მერე ჩუმად ვისხედით და იატაკს მივჩერებოდით.
– ხელმძღვანელობას როგორი რეაქცია ჰქონდა?
– დამცინავი. დაგვასჯეს და მეხიკოდან ნიუ – იორკში გადაგვაფრინეს, რათა იქ „აეროფლოტის“ თვითმფრინავს დავლოდებოდით. აღარ დაგვაცალეს საფეხბურთო სამყაროში დარჩენა და სხვა მატჩების ცქერა. როცა უკან მოვფრინავდით ნიკიტა სიმონიანი ტიროდა და ამბობდა: როგორ შეიძლება ადამიანების ასე აბუჩად აგდებაო. თუმცა შემდეგ მექსიკელებისგან მორალური კომპენსაცია მაინც მივიღე.
– როგორ?
– ტურნირზე კარგი თამაშისთვის სიგელი გამომიგზავნეს. თან დააყოლეს „აცტეკას“ სტადიონზე ბიუსტს დაგიდგამთო. მაშინ შეჯიბრში 16 გუნდი მონაწილეობდა და თითო ნაკრებიდან თითო საუკეთესო მოთამაშის ბიუსტი უნდა დაედგათ. და კიდევ, მექსიკაში დამპატიჟეს მსოფლიო ნაკრებში სათამაშოდ.
– მერე ?
– იმათ კი დამპატიჟეს, მაგრამ ჩვენმა უფროსობამ ორი თვის შემდეგ გადმომცა ოფიციალური მიწვევა, როცა მატჩი უკვე ისტორიის კუთვნილება იყო. საბჭოელთაგან მე და მიშა მესხს უნდა გვეთამაშა. მწვრთნელი კი მგონი ბესკოვი უნდა ყოფილიყო. ზუსტად აღარ მახსოვს, საბუთები ჩემს აგარაკზე დამეწვა ხანძრის დროს.
– რატომ მოხდა ასე?
– როგორც შემდეგ ამიხსნეს, უფოსობამ ჩვენს მაგიერ მექსიკაში საბჭოთა კავშირის მაშინდელი ჩემპიონი, ვოროშილოვგრადის (ახლა ლუგანსკის) „ზარია“ გააგზავნა. აი, დანაპირები ბიუსტის შესახებ კი დღემდე არაფერი ვიცი.
