ჩემს ბავშვობაში, თბილისში, ყველა მეწაღეს და ყველა ტაქსისტს პელეს სურათი ჰქონდა გამოკრული. სად შოულობდნენ არ ვიცი, მაგრამ რომ ჰქონდათ, ფაქტია. პელე ყველას უყვარდა. ყველას უყვარდა ბრაზილია — დიდი, ვავა, ნილტონ და ჯალმა სანტოსები, რასაკვირველია გარინჩა. ჩვენი ხალხი ბრაზილიელებთან რაღაცნაირ კულტურულ, მენტალურ ნათესაობას გრძნობდა: აქაც და იქაც ბიჭები უბრალო ხალხის უბნებიდან; „მეჟდუნოგი“ რომელიც გოლზე ხოშიანია; ბურთის კარის ხაზთან მიტანა და მერე ტრაკით შეგდება… ეს ყველაფერი ძალიან ბრაზილიური და იმავე დროს ძალიან ჩვენებური იყო. დიდუბე, ნახალოვკა, ჩუღურეთი, კოპაკაბანა…
„არარატთან“ ჯიბრიან შეხვედრებში ვოვა გუცაევს ტრიბუნიდან რას სთხოვდნენ, იცით? შენებურად გაუკეთე ვოვა მაგასო — უნდოდათ, რომ ფინტების მაესტროს ერევნელი მცველისთვის თავბრუ დაეხვია. ის ალთას გაქცეულიყო, ბურთიანი ვოვა კი ბალთას. პირდაპირ რომ დაერტყა და გაეტანა, არ მოეწონებოდათ. ვოვაც ოხერი იყო, იცოდა მუღამი.
მაშინ პელე ფეხბურთის მეფე იყო, პირველი მსოფლიოს ჩემპიონატიდან კი სულ რაღაც 30 წელი იყო გასული, ისიც შუაში დიდი ომითა და წყვეტით. მოკლედ, იმის თქმა მინდა, რომ ეს ჩვენი ჯიგრის თამაში სტრუქტურაში ახალი მოქცეული გახლდათ, ფორმა ახალი მიღებული ჰქონდა. ჰოდა, იყო პელე, რომელსაც მეფობა უბოძეს და სამეფო კარზე გადატრიალებას ვერავინ წარმოიდგენდა.
მაგრამ, დრო ოხერია, გადის. ქვეყნად ახალი რაღაცები ხდება. თან სულ სხვანაირი რაღაცები. მერე ირკვევა, რომ მსოფლიოს პირველი ჩემპიონატიდან უკვე 30 კი არა, 40, 50, 60, 70, 80, 87 წელიწადია გასული და ამ ხნის განმავლობაში ტახტის ახალ-ახალი მემკვიდრეები გამოჩენილან. დღეს, მგონი პელეს დროინდელი კონტექსტიც კი დაიკარგა. თვითონ პელეც, აგერ, 77 წლის გახდა. არა, ცხადია, ის ისევ პელეა და ყოველთვის პელედ დარჩება, მაგრამ თუკი ნახევარი საუკუნის წინ მისთვის ალალად შეიძლებოდა გვეწოდებინა ყველა დროის საუკეთესო ფეხბურთელი, დღეს ეს „ყველა დრო“ ოც წელიწადს აღარ მოიცავს.
ეჭვი მაქვს, ცნება, „ყველა დროის საუკეთესო ფეხბურთელი“ თანდათან აბსურდული ხდება. ატარებენ ონლაინ გამოკითხვებს — ვინ არის ყველა დროის საუკეთესო მოთამაშეო — და მათში მხოლოდ ინტერნეტის თაობის ხალხი მონაწილეობს, რადგან პელე და მისი თაობა უკვე ოთხმოცისაა და კლავიატურასთან მწყრალად არის. თან, უკვე ცოტანიც დარჩნენ. უფრო ადრინდელი ამბების მომსწრეებზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია.
მსოფლიო იქით იყოს და საქართველოში რამდენი ადამიანი დარჩა ბორის პაიჭაძის თამაში რომ ჰქონდეს ნანახი? სამი? შვიდი? ოცდაოთხი? არადა, ბურთით გარკვეული ტიპის მოძრაობებს და თამაშის რაღაც სტილს ქართული ფეხბურთი იმიტომ დაარქვეს, რომ პაიჭაძე აკეთებდა ასე. მთელი მისი თაობაც, რასაკვირველია, მაგრამ მთავარი პაიჭაძე იყო.
ჰოდა, გამოდის, რომ ძველი თაობა წავიდა, შენ კი მაშინდელ ფეხურთელებს არ მოსწრებიხარ. მაშინ, როგორ უნდა გავარკვიოთ ვინ არის ყველა დროის საუკეთესო მოთამაშე?
აბსურდი მარტო ამითაც არ შემოიფარგლება. აი, კიდევ: თუკი მსოფლიო ფეხბურთის ისტორიაში ვინმემ გაიბრწყინა, გარინჩა იყო. გენიოსი. გარემარბი. ცალი ფეხი მეორეზე შვიდი თუ რვა სანტიმეტრით მოკლე ჰქონდა. პასს ფეხში აწვდიდნენ. მიიღებდა ბურთს და მოწინააღმდეგეების წვალებას იწყებდა. ერთხელ უთხრეს, ვიღაც ქერა ინგლისელმა შენზე თქვა, ფეხს არ გავანძრევინებო. გავიდა მოედანზე და რას ხედავს, ყველა ინგლისელი ქერაა. ისიც ადგა და ყველა მოატყუა.
მეორედ იყო და ოთხ თუ ხუთ მცველს ბურთი ფეხებს შორის გაუძვრინა, მეკარესთან პირისპირ შევიდა, ისიც მოატყუა და… უკან დაბრუნდა. თავიდან დაიწყო. თურმე, მეკარე ჩვეულებრივად მოუტყუებია, ბურთის ფეხებს შორის გაძვრენის გარეშე, ჩვეულებრივი კი არაფერი უნდოდა. მოკლედ, მეორე ცდიდან მეკარესაც გაუძვრინა ბურთი ფეხებს შორის და… მოისვენა, მერე კარშიც შეაგდო.
ასეთი იყო მაშინდელი ფეხბურთი.
დღეს?
ვინ გაუშვებს მოედანზე კაცს, რომელსაც ერთი ფეხი მეორეზე მოკლე აქვს…
ვინ დაუშვებს ფეხში პასის ლოდინს და გარშემო ხალხის დაგროვებას — ჩქარა გავარდი, ბურთს ზონაში შეგაყოლებენ.
კაცი წინ იდგეს და უკან არ ჩამორბოდეს… შაყირობ?
ერთი სიტყვით, წავიდა ის დრო. გარინჩას ამპლუის ფეხბურთელები კარგა ხანია აღარ არსებობენ, მისი ზნისანი, ხომ საერთოდ. დღეს, გარინჩასნაირ ქცევაზე აჯარიმებენ და თუ მეორედაც გაიმეორა, როგორც ლაზღანდარას გუნდიდან უშვებენ.
დააკვირდით? აი, ახლა, ამწუთას, თანამედროვე ფეხბურთის მოთხოვნებიდან გამომდინარე მე და თქვენ გუნდიდან გავუშვით ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ფეხბურთელი, რომელმაც, როგორც ამბობენ, 1962 წელს, პელეს დამტვრევის მერე მარტომ მოიგო მსოფლიოს ჩემპიონატი.
მეტი აბსურდი რაღა გინდა.
ამრიგად, ერთი რომ დღეს „ყველა დროის“ შემფასებელი აღარ არსებობს, მეორეც, თვითონ ფეხბურთი გახდა სხვანაირი. რაც დრო გადის, შედარების კრიტერიუმები მცირდება. მაგალითად, 80-იანი წლების „ინტელიგენტი“ გამთამაშებელი, 2000-იანების „ჩამშლელ-გამთამაშებელმა“ შეცვალა, შეიცვალა სისტემები, მაგრამ რაც მთავარია შემიცვალა დამოკიდებულება, ეპოქა.
1958 წლის მსოფლიოს ჩემპიონატზე, ბრაზილიელების მწვრთნელს, ვისენტე ფეოლას კბილის ექიმი ჰყავდა, რომელმაც ნაკრების 33 ფეხბურთელს ჯამში 470 გამოხრულ კბილზე უმკურნალა (იხ. ჯონათან უილსონის წიგნი „პირამიდის გადაბრუნება“). ახლა გაიხსენეთ დღევანდელი ფეხბურთელების ძვირიანი ვარცხნილობები და წარმოიდგინეთ საიდან სად მოვედით — როგორ იქცნენ უბრალო კბილგამოხრული ბიჭები ბურჟუებად. ბურჟუაზიას კი ცხოვრების სხვა წესი, სხვა მენტალიტეტი აქვს. რონალდოს და მესის (ვისაც გნებავთ მესის და რონალდოს) ვიღაცისთვის ბურთის ფეხებსშორის გასაძვრენად კარის ხაზიდან უკან დაბრუნება თავში აზრად არ მოუვათ, რადგან ეს რომ გააკეთონ დიდძალ ფულს დაკარგავენ თვითონაც და დააკარგინებენ იმ გავლენიან ძიებს, ლოჟებში და სადღაც ოფისებში რომ სხედან.
ახლა კი ვგრძნობ, რომ დროა, წერილი დავასრულო, თორემ ფეხბურთზე ერთი თუ დაიწყე ლაპარაკი, მერე ვეღარ გაჩერდები. რა-რა და ეს თვისება ამ თამაშს ნაღდად არ დაუკარგავს.
ამიტომ, რეზიუმეს შემოგკადრებთ: ვინაიდან ორგანიზებული ფეხბურთის პირველი ნაბიჯებიდან უკვე მართლა დიდი დრო გავიდა და თამაშის მუღამიც შეიცვალა, მოდი ყველა დროის საუკეთესოზე ლაპარაკს თავი დავანებოთ და ყველა დროის უძლიერესთა შორის ჩვენი საყვარელი ფეხბურთელების დასახელებაზე გადავიდეთ. ბოლოს და ბოლოს მე ჩემი გემოვნება მაქვს და თქვენ თქვენი, ეგ „მეფეები“ კი ყველანი მაგრები იყვნენ.
